O przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania

O PRZYGOTOWANIU DZIECKA DO NAUKI CZYTANIA I PISANIA

Dziecko kończące edukację przedszkolną powinno być dobrze przygotowane do nauki czytania i pisania. Dobre przygotowanie do szkoły polega nie tylko na wyrobieniu pozytywnego nastawienia do nauki czytania i pisania. Aby dziecko mogło z łatwością nabywać te umiejętności, musi osiągnąć odpowiedni poziom rozwoju percepcji wzrokowej i słuchowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz orientacji przestrzennej. Zatem kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania obejmuje:

• doskonalenie spostrzegawczości i pamięci wzrokowej oraz orientacji przestrzennej,

• wyrabianie wrażliwości i pamięci słuchowej,

• rozwijanie sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Jeśli u dziecka kończącego przedszkole występują zaburzenia w wyżej wymienionych obszarach, może ono mieć trudności z opanowaniem umiejętności czytania i pisania, co w konsekwencji może być przyczyną niepowodzeń szkolnych oraz idących za tym dalszych konsekwencji, takich jak niska samoocena, brak motywacji, fobia szkolna. Dlatego też niezwykle istotne jest stymulowanie dziecka w wyżej wymienionych obszarach już w wieku przedszkolnym, zgodnie z zasadą „im wcześniej, tym lepiej”.

Jak zatem rozpoznać, czy nasz 6-latek jest gotowy do nauki czytania i pisania, czy wszystkie funkcje niezbędne do opanowania tych umiejętności są prawidłowo rozwinięte? Co może zrobić rodzic przedszkolaka, aby wspierać dziecko w rozwijaniu tych funkcji?

Poniżej przybliżam typowe objawy zaburzeń w zakresie percepcji wzrokowej, słuchowej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej, które każdy rodzic jest w stanie dostrzec u swojego dziecka oraz przykłady zabaw i ćwiczeń łatwych do zrealizowania w warunkach domowych.

PERCEPCJA WZROKOWA jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń.

Typowe objawy zaburzenia percepcji wzrokowej:

• niechęć do układania puzzli, układanek, historyjek obrazkowych

• niechęć do kolorowania, niewłaściwe kolorowanie wg wzoru

• rysunki bardzo proste, ubogie w szczegóły, niedokładne

• nieprawidłowe odtwarzanie kompozycji (np. z figur, klocków) wg wzoru

• brak umiejętności dobierania obrazków w pary

• brak umiejętności segregowania przedmiotów wg określonej cechy (np. kolor lub wielkość)

• nieumiejętność dostrzegania różnic między dwoma pozornie identycznymi obrazkami lub przedmiotami

• trudności z wyodrębnianiem elementów z całości

• niewłaściwe ujmowanie stosunków przestrzennych (góra-dół, pod-nad, lewa-prawa itp.)

Przykłady ćwiczeń i zabaw rozwijających percepcję wzrokową:

• układanie w całość pociętych na kawałki obrazków (można wykorzystać karty pocztowe, obrazki z dziecięcych czasopism), należy dostosować ilość elementów do możliwości dziecka i stopniowo ją zwiększać

• wspólne z dzieckiem układanie puzzli

• gra „Memo” lub „Domino obrazkowe”

• w czasie spaceru wyszukiwanie elementów w krajobrazie (np. „czy widzisz tu gdzieś żółty samochód?” itp.)

• układanie obrazków, kompozycji, budowli (np. z wykałaczek, wyciętych z kolorowego papieru figur geometrycznych, klocków) wg wzoru ułożonego przez rodzica

• zachęcanie dziecka do wypowiadania się na temat obrazków w książce lub gazecie dziecięcej, zwracanie uwagi na szczegóły, zadawanie poleceń typu: „pokaż mi wszystkie kwiatki na tym obrazku”

• ćwiczenie pamięci wzrokowej – pokazywanie dziecku obrazka na kilka sekund, zachęcanie dziecka do opowiedzenia, co znajdowało się na obrazku (zwracanie uwagi, aby dziecko wskazało jak najwięcej szczegółów)

• zabawy typu „Co zniknęło?” lub „Co się zmieniło?” (można do tego wykorzystać ulubione zabawki dziecka) – układamy 4-5 zabawek na stole, prosimy dziecko o zamknięcie oczu, następnie zmieniamy położenie dwóch zabawek lub jedną chowamy i prosimy dziecko, aby wskazało co się zmieniło lub zniknęło

• przerysowywanie prostych kształtów (np. figur geometrycznych) – najpierw wg wzoru, następnie bez wzoru

• segregowanie klocków lub wyciętych z kolorowego papieru figur geometrycznych wg jednej cechy (np. wg koloru lub kształtu lub wielkości)

• oznaczanie narysowanych na kartce strzałek wg kierunku (np. „pomaluj na czerwono wszystkie strzałki skierowane do góry”)

• zabawy typu „Połóż misia” – układanie misia zgodnie z poleceniem rodzica (np. na krzesełku, pod krzesełkiem, obok krzesełka itp.)

PERCEPCJA SŁUCHOWA to zdolność rozpoznawania, różnicowania, zapamiętywania, analizowania i łączenia dźwięków.

Typowe objawy zaburzenia percepcji słuchowej:

• ubogie słownictwo, mały zasób słów, zniekształcanie słów, wady wymowy

• trudności w tworzeniu zdań i opowiadań

• niewłaściwe rozumienie i stosowanie się do poleceń słownych

• trudności w zapamiętywaniu ciągów słownych typu dni tygodnia, pory roku

• trudności z zapamiętywaniem rymowanek, wierszyków, piosenek

• trudności w różnicowaniu dźwięków mowy o podobnym brzmieniu (np. w wyrazach półka-bułka, kosa-koza, kura-góra)

• trudności z podziałem wyrazu na sylaby (u dzieci starszych również na głoski)

• trudności w scalaniu wyrazów z sylab (u starszych dzieci również z głosek)

• trudności z podziałem zdania na wyrazy (w przypadku starszych przedszkolaków)

• niechęć do ćwiczeń i zabaw rytmicznych

Przykłady zabaw i ćwiczeń rozwijających percepcję słuchową:

• słuchanie i nazywanie dźwięków z najbliższego otoczenia (szum wody, szelest papieru, potrząsanie kluczami, stukanie klockami, klaskanie itp.), określanie, z której strony dochodzą, czy są daleko, czy blisko

• w czasie spaceru nazywanie odgłosów przyrody, ulicy, zjawisk atmosferycznych itp., określanie, z której strony dochodzą

• rozpoznawanie najbliższych osób po głosie

• zabawy typu „Pokaż, kto się odezwał” – rodzic naśladuje odgłosy różnych zwierząt, dziecko wskazuje odpowiedni obrazek przedstawiający określone zwierzę (można do tego wykorzystać obrazki, pluszaki, figurki zwierząt itp.)

• zabawy rytmiczne z rymowankami, wyliczankami i krótkimi wierszykami – wypowiadanie treści z jednoczesnym wyklaskiwaniem lub tupaniem nogami lub podskakiwaniem

• dzielenie wyrazów na sylaby (np. bu-ty) z jednoczesnym wyklaskiwaniem (w przypadku starszych przedszkolaków również dzielenie prostych wyrazów na głoski np. k-o-t)

• zabawa „Jakie słowo słyszysz?” – rodzic wypowiada słowo z podziałem na sylaby (np. lo-dy), dziecko odgaduje, jaki to wyraz (w przypadku starszych przedszkolaków dzielimy proste wyrazy na głoski np. o-s-a)

• różnicowanie słów podobnie brzmiących (np. domek-Tomek, półka-bułka, nos-noc) – rodzic wypowiada wraz i prosi dziecko o wskazanie odpowiedniego obrazka

• zabawy typu „Klaszcz tak, jak ja” lub „Stukaj tak, jak ja” – dziecko powtarza wystukany lub wyklaskamy przez rodzica prosty rytm (można to tego wykorzystać klocki, łyżeczki, garnki, instrumenty muzyczne itp.)

• zabawa „Jaka to melodia?” – rozpoznawanie przez dziecko znanych piosenek nuconych przez rodzica

KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA to współdziałanie funkcji wzrokowych i ruchowych.

SPRAWNOŚC MANUALNA to sprawność ruchowa rąk w zakresie czynności graficznych.

Typowe objawy zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i sprawności manualnej:

• braki w zakresie umiejętności samoobsługi i codziennych czynności (np. jedzenie, ubieranie się), niechęć do samodzielnego wykonywania ich

• niechęć do zabaw ruchowych, wspinania się, jeżdżenia na rowerze itp.

• ogólna niezręczność i powolność w wykonywaniu codziennych czynności, nieprecyzyjność ruchów

• niechęć do rysowania, niekończenie rozpoczętych rysunków, kolorowanek

• niski poziom graficzny rysunków

• nieprawidłowe chwytanie kredki, ołówka

• trudności w rysowaniu, wycinaniu, lepieniu z plasteliny

• niechęć do budowania z klocków

• nadmierne napięcie mięśni – zbyt silny nacisk ołówka, łamanie kredek, ruchy ręki gwałtowne, mało płynne, w rysunkach przeważają linie proste, mało jest linii falistych lub całkowity ich brak

• zbyt małe napięcie mięśniowe – linie rysunku nikłe, czasem ledwo widoczne, linie proste są nierówne – faliste lub przerywane, przeważają rysunki drobne i małe; dziecko sprawia wrażenie, jakby „nie miało siły” rysować, wycinać, lepić

Przykłady zabaw i ćwiczeń usprawniających koordynację wzrokowo-ruchową i sprawność manualną:

• rysowanie kredą na dużych powierzchniach (tablica, płyty chodnikowe, arkusz papieru)

• malowanie farbami na dużej powierzchni papieru (pędzlem, palcem, gąbką, watą itp.)

• odrysowywanie szablonów wyciętych z tektury (kwiatek, serduszko, koło itp.), przedmiotów codziennego użytku (np. talerz), części ciała swojego lub rodzica

• ćwiczenia typu „Połącz kropki”, „Rysuj po śladzie”, „Dokończ rysunek” (łatwe do znalezienia w Internecie lub czasopismach dziecięcych)

• rwanie na kawałki gazet, kolorowego papieru

• zachęcanie dziecka do ugniatania ciasta, masy solnej, ciastoliny, plasteliny

• zapełnianie konturów (np. piłki, kwiatka) małymi kulkami z plasteliny

• zachęcanie do wycinania po linii narysowanej przez rodzica lub prostych kształtów (trójkąt, koło)

• zabawa „Mały projektant” – wspólne z dzieckiem ozdabianie mazakami konturu bluzki, sukienki itp.

• rysowanie patykiem lub palcem na piasku

• zabawa „Rzuć do celu” – rzucanie piłką lub zgniecioną gazetą do kosza, obręczy itp.

• zachęcanie do wspólnego budowania z klocków

• nawlekanie koralików na sznurek

• układanie obrazków ze sznurka, tasiemki, patyczków, wykałaczek itp.

• rysowanie „w powietrzu” palcem, patykiem, chorągiewką

• rodzicom dzieci, które nieprawidłowo chwytają kredkę proponuję zakup specjalnej nakładki, która „wymusza” na dziecku prawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego

Zaproponowane ćwiczenia przyniosą efekty wówczas, kiedy będą dla dziecka formą zabawy. Pamiętajmy, aby nie przemęczać dziecka zbyt dużą ilością zabaw i ćwiczeń w ciągu dnia, aby go nie zniechęcić. Nie zapominajmy również, że dziecko wszelkie formy aktywności podejmuje chętniej, jeśli wykonuje je wspólnie z rodzicami, dla rodzica natomiast może być to wspaniała forma spędzenia czasu ze swoim dzieckiem.

opracowała: mgr Anna Smolarz-Dąbkowska

Literatura:

1. Bogdanowicz M., „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”, Warszawa 1991

2. Frostig M., Horne D., „Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom podstawowy”, Warszawa 1989

3. Tokarska E., Kopała J., „Zanim będę uczniem”, Warszawa 2009,

4. Zakrzewska B., „Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole”, Warszawa 2003

5. Zakrzewska B., „Trudności w czytaniu i pisaniu”, Warszawa 1996

fot. – pixabay.com