1 września, 2025

Etapy rozwoju mowy

ETAPY ROZWOJU MOWY

Rozwój mowy, mimo że uwarunkowany jest genetycznie, możliwy jest jedynie
w kontaktach z innymi ludźmi, ze środowiskiem społecznym. Kontakty te zachodzą dzięki umiejętności mówienia i rozumienia tekstów słownych. Wg. L. Kaczmarka w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy:

OKRES MELODII: od 0 do 1 roku życia

głużenie – powstają przypadkowe dźwięki na zasadzie odruchu bezwarunkowego ( głużą wszystkie dzieci, także głuche)

gaworzenie – to dźwięki, które powstają w wyniku ruchów narządów mowy oraz powtarzania dźwięków usłyszanych z otoczenia (brak gaworzenia może sygnalizować, że dziecko nie słyszy)

OKRES WYRAZU : od 1 roku życia do końca 2 roku życia

pojawiają się pierwsze słowa: mama, tata, baba, dada – dziecko wymawia wszystkie samogłoski ( oprócz nosowych) oraz spółgłoski: p, b, m, pi, Bi, mi, t, d, n, k, ś czasem ć (dziecko wymawia około 300 słów)

OKRES ZDANIA: od 2 roku życia do ukończenia 3 lat

Pojawiają się proste zdania, dziecko wymawia już samogłoski nosowe ą, ę i spółgłoski: w, f, wi, fi, ś, ź, ć, dź, ń, l, li, k, g, ch, ki, gi, chi, j, ł, s, z, c, dz

Dziecko wie, jak dana głoska powinna brzmień, ale nie zawsze umie ja wypowiedzieć. Dziecko wymawia 1000-1500 słów

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ- od 3 roku życia do ukończenia
6 lat. Dziecko wymawia około 4000 słów.

W 4-5 roku życia dziecko zaczyna wymawiać:

głoski: sz, ż, cz, dż (potrafi je poprawnie powtórzyć), dziecko 4-letnie może jeszcze zamieniać je na: s, z, c, dz, dziecko 5-letnie powinno je wymawiać prawidłowo.

głoskę r – dziecko 4-letnie może zamieniać ją na głoskę l.

W 7 roku życia dziecko powinno opanować technikę mówienia pod względem artykulacyjnym, fonacyjnym, składniowym, gramatycznym, z zachowaniem właściwego akcentu, rytmu, melodii.

Doskonalenie się mowy, przedstawione w czterech okresach, postępuje wraz
z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Każda sprawność zależy od dojrzałości
i gotowości układu nerwowego do jej nauczenia się.

Nawet jeżeli dziecko nie posiada wad organicznych i obciążeń z okresu ciążowo-okołoporodowego, zdarza się, że przed ukończeniem 5 roku życia nie wymawia niektórych głosek prawidłowo, ponieważ nie został zakończony rozwój narządów wytwarzających głos
i mowę.

PRZYCZYNY ZABURZEŃ MOWY

Dziecko musi się nauczyć wymowy, tak jak wielu sprawności, które przeradzają się
w umiejętności. Stwierdza się, że poziom mowy, tak jak i innych sprawności np. ruchowych czy manualnych , bywa u dzieci w przedziale wiekowym 3-7 lat bardzo różny. Są dzieci, które zaczynają mówić wcześnie i ich wymowa jest prawidłowa i takie, które w wieku 7 lat wypowiadają się nieprawidłowo, a ich mowa jest niewyraźna i bełkotliwa. Przyczyna takiego staną mogą być:

wady zgryzu lub uzębienia,
osłabienie słuchu fizycznego,
opóźnienie lub zaburzenie słuchu fonematycznego,
mała sprawność narządów artykulacyjnych,
zaburzenia emocjonalne,
zaniedbania pedagogiczne,
nieprawidłowe wzorce mowy.

Wiele nieprawidłowości wymowy wynika nie tyle z wad organicznych, ile ze złych nawyków. Często sami dorośli, którzy powinni dawać przykład dzieciom mówią infantylnie, pieszczotliwie- używając zdrobnień lub niechlujnie – zbyt szybko, niedokładnie wymawiają słowa „połykając” końcówki, posługują się nieprawidłowymi formami gramatycznymi – słowem ich mowa nie jest dla dziecka wzorem.

STYMULOWANIE ROZWOJU MOWY DZIECKA

Mowa jest podstawowym środkiem porozumiewania się ludzi między sobą. Ma ona wpływ na procesy myślenia i działania. Dzięki niej wyrażamy swoje myśli, opinie, dążenia, prośby. Dzięki niej zaspokajamy swoje potrzeby np. potrzebę kontaktu z drugim człowiekiem, potrzebę samorealizacji.

Mowa ma również znaczący wpływ na rozwój społeczny i emocjonalny człowieka, bo dzięki niej człowiek może nie tylko porozumiewać się z innymi, ale wrażać swoje uczucia: radość, smutek, gniew, przygnębienie, entuzjazm.

Współczesny język cechują ubóstwo, bylejakość, niedbała mowa. Styl życia, pośpiech, rozwój techniki spowodowały modę na porozumiewanie się szybkie i skrótowe. Wypowiedzi dzieci i młodzieży charakteryzuje ubogie słownictwo oraz niedbałość w zakresie składni
i wymowy. Niewątpliwie mają na to wpływ środki masowego przekazu, które niestety nie dostarczają nam prawidłowych, prawidłowych, pozytywnych wzorów porozumiewania się słowem. Na uwagę zasługuje zatem rozwijanie i kształtowanie mowy i języka w czasie uczęszczania dziecka do przedszkola. Jest to okres najintensywniejszego rozwoju dziecka
w każdej sferze, również językowej.

WSKAZÓWKI STYMULUJĄCE ROZWÓJ MOWY

Jak najwięcej mówić do malucha od pierwszych dni jego życia, w każdej sytuacji
( na spacerze, podczas zabawy itp.) mówić ciepłym, serdecznym tonem i jak najwięcej uśmiechać się. Nie należy martwić się, że dziecko nie rozumie ani słowa, ale wiele się od nas uczy, zapoznaje z akcentem, rytmem języka.
Nasze wypowiedzi powinny być poprawne pod względem językowym, unikajmy zdrobnień i spieszczeń. Zainteresujmy dziecko swoją mową odpowiednio modelując głos zadając np. pytanie: Co to? Gdzie jest? Nie ma? O! Jest!
Bądźmy czujni i pytajmy lekarza specjalisty (pediatry, foniatry, ortodonty, laryngologa) jeśli coś nas niepokoi w stanie zdrowia fizycznego jak i psychicznego dziecka. Dbajmy o jego górne drogi oddechowe i uszy, zwracamy uwagę jak oddycha.
Wymawiajmy słowa przesadnie dzieląc na sylaby: ma-ma, pie-sek. Nie połykajmy końcówek, nie spieszmy się. Zachęcajmy by dziecko patrzyło na nas kiedy mówimy. Dzięki temu będzie widziało jak układają się usta, język wymawiając poszczególne głoski.
Dostarczajmy dziecku bodźców dźwiękowych: śpiewamy, nućmy piosenki, recytujmy wierszyki, czytajmy bajki, słuchajmy z dzieckiem spokojnej muzyki. Są to najlepsze ćwiczenia w skupieniu uwagi i uczeniu się mowy, stosujmy wierszyki – rymowanki np. „sroczka kaszkę ważyła…”, „idzie raczek nieboraczek…” itp.
Nadzorujemy oglądanie telewizji przez dzieci. Oglądajmy z nimi telewizję
i komentujmy wydarzenia pojawiające się na ekranie telewizora, wybierajmy programy właściwe dla wieku dziecka.
Jeśli dziecko źle wymawia jakąś głoskę to nie zachęcajmy go do powtarzania wyrazów zawierających te głoskę po parę razy, ponieważ to tylko utrwala złą wymowę. Dziecko nie przygotowane pod względem artykulacyjnym niedostatecznie różnicuje słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiając nieprawidłowo. Szczególnie dotyczy to głoski „r”. Nie należy też karcić, ani zawstydzać dziecka złą wymową, gdyż to hamuje chęć do mówienia.
Wszystkie spółgłoski wymawiamy krótko bez „y” np. głoskę „t” wymawiamy krótko „t” a nie „t-y” (bo to są dwie głoski). Jeśli dostarczamy dziecku złych wzorców, to nie dziwmy się, że przegłoskuje ono wyraz „tata” jako „ty- a- ty-a”
Jeżeli u naszego dziecka zauważymy opóźniony rozwój mowy, warto wybrać się do logopedy lub zapisać go do przedszkola. Kontakt innymi dziećmi, wpływ grupy rówieśniczej mobilizuje do mówienia, stwarza wiele konkretnych sytuacji aktywizujących mowę dziecka,
Zachęcajmy dziecko do oglądania różnych książeczek dydaktycznych o różnej tematyce: warzywa, owoce, zwierzęta, kolory. Nazywajmy przedmioty w nich zawarte i opisujmy sytuacje operując prostymi zdaniami. Uczymy dzieci rozumienia mowy prosząc je o wskazanie wybranych przez siebie obrazków.
Czytajmy dzieciom bajki, wzbogacając ich zasób słownikowy.
Wokół nas tyle się dzieje, stwarzajmy dziecku okazję do wypowiadania tego co przeżyło. Niech opowie nam bajkę, które obejrzało lub wysłuchało, podzieli się wrażeniami z przedszkola, wymyśli zakończenie do czytanego przez nas opowiadania.

Rodzicu, dbaj o rozwój mowy swojego dziecka.

Logopeda mgr Marzena Kultys, logopeda mgr Agnieszka Szyngwelska

Bibliografia:

Datkun- Czarniak K., „Logopedia. Jak usprawnić mowę dziecka?”
Skorek E.M., „Oblicza wad wymowy.”
Styczek I., „Logopedia.”

grafika – <a href=”https://pl.freepik.com/darmowe-zdjecie-wektory/ludzie”>Ludzie plik wektorowy utworzone przez studiogstock – pl.freepik.com</a>